Mississippi Goddam [Cholerne Missisipi]

Ostatnie miesiące w Stanach Zjednoczonych to ponowna eskalacja problemów na tle rasowym, obecnych w tym kraju od zarania jego prawnej podmiotowości i nigdy tak naprawdę nie rozwiązanych. Ruch Black Lives Matter wstrząsa krajem, obnażając gliniane filary, na jakich opiera się to supermocarstwo, to rzekome centrum demokratycznego świata. Artyści szeroko rozumianej muzyki popularnej nie pozostają bierni wobec tych wydarzeń, choć nie zawsze tak przecież było. Jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku, przed przyjęciem Civil Rights Act (1964 r.) i Voting Rights Act (1965 r.) – warto pamiętać, że to dopiero te dwa akty prawne znosiły w USA segregację rasową – otwarte deklaracje artystów, szczególnie tych ciemnoskórych, były właściwie nie do pomyślenia. Dlatego tak zszokowało zgniłe status quo to, na co zdecydowała się w 1964 roku Nina Simone.

Rok 1964 był dla Niny Simone rodzajem nowego otwarcia. Po kilku latach nagrywania dla wytwórni Colpix płyt z muzyką mniej lub bardziej nastawioną na odniesienie komercyjnego sukcesu, muzyką najczęściej narzucaną jej przez białych decydentów, koncertowym albumem Nina Simone in Concert artystka debiutuje w holenderskiej firmie Philips. Z powodu fizycznego oddalenia jej nowego szefostwa od Stanów Zjednoczonych z ich skomplikowanymi zależnościami rasowymi, Simone wreszcie może śpiewać te piosenki, które grają jej w sercu, z takimi tekstami, jakie czuje, że są ważne i potrzebne. Na Nina Simone in Concert rodzi się zarówno dojrzała, świadoma siebie Simone artystka, jak i radykalna Simone aktywistka walcząca z niesprawiedliwością ówczesnego systemu społecznego i nawołująca do zmian natychmiast, teraz, już, a nie za miesiąc, rok czy całe pokolenie, bo tylko w takim przypadku zmiany te mają sens. Słychać to już w piętnującej prawa segregacyjne piosence „Old Jim Crow”, a jeszcze dosadnej odnosi się do tego utwór, który z jednej strony zapewnił artystce nieśmiertelność (inna sprawa, że piosenek takich Simone miała mnóstwo), a z drugiej – jak sama po latach przyznała – zniszczył jej karierę.

Wydana na singlu piosenka „Mississippi Goddam” została momentalnie zbojkotowana przez większość stacji radiowych amerykańskiego południa (i nie tylko), a jej egzemplarze – ostentacyjnie przełamane na pół – masowo odsyłano do amerykańskiej siedziby Philips Records. Powodem tych szykan są słowa piosenki, w których Simone bezpośrednio i dosadnie porusza kwestie niesprawiedliwości rasowej w swojej ojczyźnie. Odwołuje się tu do dwu konkretnych wydarzeń z 1963 roku, niestety mocno charakterystycznych dla tamtych czasów. Pierwszym jest zabójstwo Medgara Eversa, weterana drugiej wojny światowej, a później aktywisty walczącego z segregacją rasową m.in. na Uniwersytecie Mississippi. Jego mordercą był biały supremista, Byron De La Beckwith, związany z rasistowską Radą Białych Obywateli. Drugim wydarzeniem była eksplozja bomby podłożonej pod kościół ciemnoskórych baptystów w Birmingham, w stanie Alabama. Wybuch zabił cztery dziewczynki, piątą częściowo oślepił, a u kolejnych 22 osób spowodował obrażenia. Czterech członków lokalnego Ku Klux Klanu zarzuty i wyroki usłyszy dopiero na początku XXI wieku, choć ich tożsamość znana jest białym funkcjonariuszom FBI od samego początku.

Warto wsłuchać się w komentarze Niny Simone, którymi przeplata właściwy tekst piosenki, jak i w reakcję publiczności zgromadzonej w słynnej Carnegie Hall. Publiczności w przeważającej większości białej, ale politycznie świadomej i sprzyjającej sprawie rasowego równouprawnienia, której adwokatką Simone na ich oczach się staje. Kiedy na samym początku artystka stwierdza, że oto zaraz zaśpiewa piosenkę do przedstawienia, którego jeszcze tu nie grali (wolne tłumaczenie zdania „This is a showtune but the show hasn’t been written for it yet”), słychać salwy śmiechu. Jednak z każdą linijką porażającego i brutalnego tekstu ta frywolność ustępuje miejsca pełnej skupienia i nabrzmiewającej ciszy, by eksplodować gromkimi brawami w samym finale utworu, w którym Simone i towarzyszący jej muzycy cytują fragment „Milestones” Milesa Davisa, innego wielkiego wojownika o równość społeczną. Te brawa Simone dostaje za występ, za piosenkę – wtedy przecież premierową – ale też za odwagę dotąd niespotykaną u artystek i artystów scenicznych, niezależnie od ich koloru skóry. Będzie potrzeba miesięcy, żeby i inny ciemnoskórzy przedstawiciele sztuki i show-biznesu ośmielili się podążyć ścieżką wyznaczaną im przez Ninę Simone. Ścieżką, której końca – jak pokazują wydarzenia ponad pół wieku później – nadal niestety nie widać.