White Rabbit [ W głąb króliczej nory ]

„Płonąc z ciekawości, przebiegła łąkę w pościgu za [Białym Królikiem], w sam czas, żeby zauważyć, że wskoczył do wielkiej nory króliczej na skraju żywopłotu. Już w następnej chwileczce Alicja wpadła tam za nim, nie zastanawiając się w ogóle, jakim cudem uda jej się stamtąd wydostać”.

Trudno nie rozpoznać w tym krótkim fragmencie początkowego rozdziału słynnej Alicji w Krainie Czarów Lewisa Carrolla z 1865 roku (tu w tłumaczeniu Macieja Słomczyńskiego, które dość powszechnie uznawane jest za pierwsze zgodne z oryginałem). Książka ta – jak i jej o sześć lat młodsza kontynuacja pt. Po drugiej stronie lustra – wyjątkowo mocno wpisała się w kulturę, od tej pozornie wysokiej, do jeszcze bardziej pozornie niższej, w tym filmu i muzyki. Niebagatelną rolę w tej kultowości – szczególnie w obrębie popkultury XX i XXI wieku – odgrywają wątki psychodeliczno-narkotyczne, które wiktoriańska powieść dla dzieci (!) zdaje się sugerować i pobudzać. I nie ma chyba lepszego dowodu na poparcie tej tezy niż bodaj najsłynniejsza piosenka z repertuaru grupy Jefferson Airplane.

Utwór White Rabbit jest prawdziwą perłą drugiej, przełomowej płyty kalifornijskiego zespołu, Surrealistic Pillow, wydanej w 1967 roku (sam zresztą ukazał się na singlu, stając się pierwszym wielkim przebojem grupy). Ten przełom zasadza się na dwóch powiązanych ze sobą okolicznościach. Przede wszystkim to pierwsza w pełni udana artystycznie i komercyjnie płyta grupy, być może jej najważniejsze osiągnięcie, a zarazem kamień milowy w rozwoju rocka psychodelicznego. Ale to też płyta, na której debiutuje klasyczny skład tej legendy hipisowskiego Lata Miłości, z Grace Slick jako nową wokalistką. Zresztą nie tylko o głos i charyzmę nowej postaci w zespole tu chodzi, gdyż Slick doskonale sprawdza się też w roli kompozytorki i autorki tekstów, czego White Rabbit jest świetnym przykładem. Piosenkę tę – w warstwie muzycznej inspirowaną Sketches of Spain Milesa Davisa – stworzyła kilka miesięcy wcześniej i początkowo wykonywała ze swoim pierwszym zespołem, The Great Society. Jednak to dopiero w porywającej wersji Jefferson Airplane White Rabbit błyszczy pełną feerią psychodeliczno-stroboskopowych barw. Psychodelicznych, bo słowa – w największym skrócie zachęcające do zaspokajania własnej ciekawości – Slick stworzyła po jednym ze swoich tripów, a więc po zażyciu dietyloamidu kwasu D‑lizergowego, znanego pod nazwą LSD. Jak powszechnie wiadomo, ten anglojęzyczny akronim można rozszyfrować zarówno jako Lysergic Acid Diethylamide, jak i Lucy in the Sky with Diamonds.

Człowiekiem, któremu kultura psychodeliczna zawdzięcza bodaj najbardziej aktywną substancję halucynogenną, jest Albert Hofmann, chemik pracujący w szwajcarskim laboratorium firmy Sandoz. Po raz pierwszy udało mu się zsyntetyzować tę pochodną sporyszu w 1938 roku. Nie był jednak zadowolony z wyników eksperymentów, których celem było wynalezienie środka przypominającego w działaniu aspirynę, tyle że mocniejszego, a nie narkotyku. Do badań nad substancją powrócił – trochę przez przypadek – pięć lat później. W swojej książce Osaczyłem Amerykę. Timothy Leary (tłumaczenie Andrzej Appel) John Higgs tak opisuje ten brzemienny w skutki moment: „Odrobina substancji wniknęła do organizmu chemika przez skórę, w efekcie przez trzy godziny był »w stanie niezwykłego i całkiem przyjemnego odurzenia«. Zrozumiał, że odkrył coś interesującego. W czasie weekendu przemyślał sprawę, a w poniedziałek – tym razem już świadomie – przyjął kolejną dawkę LSD. Była bardzo mała, wynosiła zaledwie 250 mikrogramów, jedną milionową uncji. Chemik zakładał, że działanie tak niewielkiej ilości będzie ledwo odczuwalne. Stało się jednak inaczej. Jego powrót z pracy do domu tamtego dnia przeszedł do historii jako być może najbardziej pamiętna i wstrząsająca przejażdżka rowerowa w dziejach”.

Od połowy lat sześćdziesiątych XX wieku LSD stało się eliksirem młodości pokolenia kontrkultury, jego nową ziemią obiecaną i hostią jednocześnie (wcześniej z LSD eksperymentowało CIA, chcąc widzieć w specyfiku – bez powodzenia – rodzaj doskonałego serum prawdy). Niebagatelną rolę w popularyzowaniu narkotyku i oswajaniu wiedzy o nim odegrał amerykański psycholog Timothy Leary, główny bohater cytowanej przed chwilą książki. Jego pierwsze kontakty z LSD zbiegły się z lekturą Drzwi percepcji. Niebo i piekło Aldousa Huxleya z 1954 roku, w której angielski prozaik opisywał swoje doświadczenia z meskaliną. Jednak w przeciwieństwie do autora Nowego wspaniałego świata Leary nie postrzegał psychodelików jako substancji elitarnych, do których dostęp mieli mieć nieliczni wtajemniczeni. Wręcz przeciwnie – szybko stał się najbardziej znanym propagatorem nowego specyfiku, ponieważ nawoływał do stosowania go w przypadkach klinicznych. Został także kimś w rodzaju kapłana LSD – to on jest autorem najsłynniejszego sloganu dotyczącego środków poszerzających świadomość, a mianowicie: „Turn on, Tune in, Drop out”, czyli „Włącz się, Dostrój, Odleć”. Za swoją kontrowersyjną działalność zapłacił posadą profesora na Harvardzie i kilkukrotnym osadzeniem w więzieniu. Swoja drogą – w 1970 roku dokonał brawurowej ucieczki z więzienia i udał się do Szwajcarii, gdzie miał okazję spotkać się z Albertem Hofmannem.

Tekst White Rabbit przesiąknięty jest z jednej strony kwasem D‑lizergowym, a z drugiej – obrazami zaczerpniętymi bezpośrednio z Alicji w Krainie Czarów (szczegóły w tłumaczeniu poniżej). Mało tego, podczas wsłuchiwania się w ten hipnotyzujący utwór można odnieść wrażenie doskonałej wręcz symbiozy jednego z drugim. Nie może to dziwić, jeśli pamiętamy, że Albert Hofmann uzyskał LSD ze sporyszu. A sporysz jest przecież bogatym w alkaloidy grzybem atakującym zboże. Jedno bierze się więc z drugiego, jedno przy pomocy drugiego rozkwita. Zanim zatem nakarmimy sobie głowy tekstem i towarzyszącą mu muzyką, może warto raz jeszcze zajrzeć do świata literackich fantazji:
„Alicja pozostawała zamyślona, przyglądając się przez długą chwilę grzybowi i próbując zrozumieć, gdzie mogą się znajdować jego dwie strony; ponieważ był on doskonale okrągły, bardzo trudno było odpowiedzieć na to pytanie. Mimo to wyciągnęła ramiona i objęła nimi grzyb, starając się sięgnąć jak najdalej, a później odłamała po skrawku na krawędzi obu stron kapelusza.
– A teraz, który jest który? – powiedziała do siebie i oderwała ząbkami odrobinę z kawałka trzymanego w prawej ręce, żeby spróbować, jaki to da wynik”.